Aralin 3.5 Pagbabagong Morpoponemiko

Paksa: PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO

1. 1. ASIMILASYON- pagbabagong naganap sa /n/ sa posisyong pinal dahil sa impluwensiya ng ponemang kasunod nito.

d.l.r,s,t                                    b, o p                          k,g,h, m, n, ng,w, y

PAN                                         PAM                                    PANG

MAN                                        MAM                                   MANG

SIN                                         SIM                                      SING

SAN                                        SAM                                   SANG

Hal.

Pan+ dikdik             pam + bayan                                    pang + gabi

=Pandikdik               =pambayan                                        =panggabi

2. METATESIS – kapag  ang salitang ugat ay nagsisilula sa /l/ o / y/ ay ginitlapian ng

(-in) ang /l/ o /y/  ng salitang ugat at ang /n/ ng gitlapi aynagkakapalit ng posisyon.

Hal.

-In  + lipad =  linipad = nilipad

– in + yaya  = yinaya =  niyaya

3. PAGKAKALTAS NG PONEMA –.  Nagaganap ang pagbabagong ito kung ang huling ponemang patinig ng salitang ugat ay nawawala sa paghuhulapi nito.

Hal.

Takip + -an = takipan = takpan

Sara + -han= sarahan = sarhan

4. PAGLILIPAT- DIIN- may mga salitang nababago ng diin kapag nilapian.

Hal.

Basa + -hin = basahin

-ka + sama+ han = kasamahan

5. MAY ANGKOP – kung sa dalawang salitang magkasunod ang una’y nababawasan ng papungo o pakutad at kung minsa pay napapalitan ng isa o ilang titik sa loob bago napipisan sa dalawang salita sa isa na lamang.

Hal.

Wikain mo                              kamo

Hayaan mo                             hamo

Winika ko                               ikako

6. PAGPAPALIT NG PONEMA-  kung ang isa o dalawang titik ng salita ay napapalitan ng iba bukod sa kung nagkakaltas o nagsusudlong.Ang ponemang /d/ sa posisyong inisyal ng salitang nilalapian ay karaniwang napapalitan ng ponemang /r/ kapag patinig ang huling ponema ng unlapi.

Hal.

D                                             R

Ma + dapat = madapat                           marapat

Ma + dunong = madunong                     marunong

7. MAYSUDLONG o PAGDARAGDAG NG PONEMA – kung bukod sa may hulapi na ang salitang pinapandiwa, ito ay sinusudlunagn o dinaragdagan pa ng isa pang hulapi.        /-an/, -/han/,/ -in/, /-hin/,/-an/, o /–anan/

Hal.

Antabayanan, antayan

Muntik- muntikanan, pagmuntikan, pagmuntikanan

1. A. APLIKASYON

Direksyon: Suriin ang mga sumusunod na pagbabagong morpoponemiko kung ito ay Asimilasyon, Metatesis, Pagkakaltas ng Ponema, Pagpapalit ng Ponema, Paglilipat-diin, may-angkop o may sudlong.

Pagbabagong naganap                  Uri ng Morpoponemiko

Hal.  Gabi =                  panggabi =                   Asimilasyon

Pagsasanay:

1. Atipan              ______________________    =          ________________________
2. Ikako                ______________________   =          ________________________
3. Taniman          _______________________              ________________________
4. Pantali             _______________________              ________________________
5. y ariin              _______________________              ________________________
6. silidan              _______________________              ________________________
7. halikan             _______________________              ________________________
8. pangpamayanan _____________________              ________________________
9. lapadan           ______________________                ________________________

10.  tawidin             ______________________                ________________________

Sanggunian: Makabagong Balarilang Filipino ni Alfonso Santiago, s. 2003